Profesor Kaźmierczyk i jego Ostrów

Przebieg Kariery

Chociaż Józef Kaźmierczyk był magistrem filozofii, już w czasie studiów żywo interesował się archeologią. W 1949 roku uczestniczył w wykopaliskach na Ślęży, w Niemczy oraz w Opolu, prowadzonych pod kierownictwem prof. Włodzimierza Hołubowicza. Kaźmierczyk pracował tam w charakterze asystenta.

Zdobyte podczas tych badań doświadczenie sprawiło, że kiedy w 1953 roku utworzono Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Kaźmierczyk od samego początku został w nim zatrudniony. Podczas pracy w Instytucie, w 1963 roku, uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych (praca doktorska: “Grody wczesnośredniowieczne plemienia Opolan na tle osadnictwa”), a w 1971 roku uzyskał habilitację wnosząc znaczący wkład w poznanie początków lewobrzeżnego Wrocławia (praca habilitacyjna: “Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, cz. 2”). W tym samym roku przeniósł się na Uniwersytet Wrocławski. W latach 1972 ‒ 1982 był kierownikiem Katedry Archeologii UWr. Od 1973 do 1985 pracował także w redakcji „Przeglądu Archeologicznego”. Józef Kaźmierczyk był profesorem tytularnym, tzw. „belwederskim”.

Zainteresowania badawcze Prof. Józefa Kaźmierczyka koncentrowały się na tematyce wczesnego średniowiecza. Na szeroką skalę prowadził badania nad osadnictwem, przede wszystkim grodowym na Śląsku. Drugi nurt jego zainteresowań to rozwój Wrocławia w średniowieczu, a trzecim istotnym kierunkiem było górnictwo złota, ale też i innych surowców mineralnych na Śląsku.

Ostrów Tumski w badaniach Profesora Kaźmierczyka

Wśród zainteresowań badawczych Prof. Kaźmierczyka na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie początków Wrocławia i osadnictwa grodowego na Ostrowie Tumskim. Pierwsze wykopaliska na tym terenie prowadził jeszcze w latach 50. XX w., równolegle z badaniami Elżbiety Ostrowskiej i Wojciecha Kóčki.

Kaźmierczyk dążył do uzyskania kompleksowej wiedzy zarówno na temat wyglądu Ostrowa Tumskiego w średniowieczu, jak i zamieszkującej go w tamtym okresie ludności. Interesowała go również sama wyspa ‒ jej kształt, położenie i zmiany, jakim ulegała przez wieki. Odkrywane przez niego relikty dawnych budynków mieszkalnych pozwoliły zauważyć, jak zróżnicowane były ich konstrukcje. Na podstawie odnalezionych fragmentów Profesor podejmował również próby rekonstrukcji ulic, czy otaczających gród wałów.

Sporą część swojej pracy poświęcił na zbadanie pozostałości kultury materialnej dawnych mieszkańców Ostrowa Tumskiego. W tym celu analizował relikty zagród, a w nich zachowane fragmenty podłóg, drewnianych belek, tworzących kiedyś stropy budowli, palenisk oraz codziennych przedmiotów takich jak np. ceramika, przedmioty ze szkła, noże, żelazne narzędzia żniwne, biżuteria.

Najważniejsze publikacje Profesora

Rezultaty licznych badań terenowych Prof. Kaźmierczyka zostały uwiecznione w opracowanych przez niego książkach, artykułach i rozprawach naukowych, które tworzą pokaźną bibliografię tego badacza. Efekty wykopalisk na terenie Ostrowa Tumskiego Profesor na bieżąco opisywał (często ze współautorami, m.in. Januszem Kramarkiem, Czesławem Lasotą, Barbarą Czerską, Cezarym Buśko, Aleksandrem Limisiewiczem, Krzysztofem Jaworskim i Pawłem Rzeźnikiem) w „Śląskich Sprawozdaniach Archeologicznych” (t.: 15 ‒ 16, 18 ‒ 20 ukazujące się od 1972 do 1979; t.: 26 ‒ 28 i 31 ‒ 32 wydawane w latach od 1983 do 1991), w „Silesia Antiqua” (t.: 16 ‒ 22, wydawane w okresie od 1974 do 1980 roku) czy „Informatorze Archeologicznym” (lata od 1973 do 1976).

Do najważniejszych prac Profesora należy „Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu”, który ukazał się w dwóch częściach, pierwsza wydana w 1966, a druga w 1970 roku. W 1990 roku opublikowana została jego książka dotyczącą wyrobów i elementów architektonicznych z kamienia, zatytułowana „Kamień w kulturze Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu w wiekach X ‒ XIII”.

Zwieńczeniem wieloletnich badań Ostrowa Tumskiego jest trzytomowa praca zatytułowana „Ku początkom Wrocławia”. Część pierwsza ukazała się w 1991 roku, a druga dwa lata później. Profesorowi nie udało się zrealizować wszystkich tematów, które chciał zawrzeć w części trzeciej. Pozostawione przez niego materiały zostały uporządkowane i wydane pośmiertnie w 1995 roku. Pełna bibliografia prac Prof. Józefa Kaźmierczyka, opracowana przez Prof. Krzysztofa Jaworskiego, dostępna jest na stronie Instytutu Archeologii UWr: Profesor Kaźmierczyk ‒ biogram i publikacje.

Spuścizna Kaźmierczyka

Prof. Józef Kaźmierczyk był nie tylko wybitnym badaczem, ale też nauczycielem akademickim. Dużo czasu poświęcał pracy ze studentami. Przekazywał swoją wiedzę, doświadczenie, inspirował i stwarzał im jak najlepsze warunki do naukowego rozwoju. Pod jego kierunkiem powstało wiele prac magisterskich, wypromował kilku doktorów, a jego dawni uczniowie dziś są pracownikami Instytutu Archeologii UWr, jak choćby dr hab. Krzysztof Jaworski, prof. UWr czy prof. dr hab. Józef Piekalski.

Do spuścizny Józefa Kaźmierczyka należą też cenne materiały dydaktyczne, jak chociażby prezentowane na tej stronie slajdy z wykopalisk na Ostrowie Tumskim. Po śmierci Profesora leżały one zamknięte w pudełkach, w jego dawnym gabinecie. Nie były ułożone chronologicznie, a spora ich część nie była nawet podpisana. Projekt „Historia na slajdach” jest próbą uporządkowania tych materiałów i udostępnienia ich szerszemu gronu osób zainteresowanych archeologią, historią średniowiecza czy początkami Wrocławia.

We wspomnieniach swoich uczniów i współpracowników, Józef Kaźmierczyk zapisał się jako człowiek, którego wyróżniała autentyczna pasja badawcza, upór i pracowitość w dążeniu do celu. Przedstawiane przez niego interpretacje wyników, często były zaskakujące i kontrowersyjne. O tym jak wiele wniósł do śląskiej archeologii może świadczyć fakt, że jako jeden z nielicznych wrocławskich archeologów ma swój biogram w „Encyklopedii Wrocławia”.

Prof. Kaźmierczyk pracował nad poszerzaniem wiedzy na temat Ostrowa Tumskiego do ostatnich dni swojego życia. Pomimo dręczącej po przez kilka lat choroby, cały czas intensywnie pracował naukowo. Zdarzało się, że prosto z wykopów trafiał do szpitala, po powrocie jednak znów aktywnie podejmował pracę. Prof. Józef Kaźmierczyk zmarł niespodziewanie 21 września 1993 roku. Pochowany jest na wrocławskim cmentarzu pw. Świętej Rodziny.

Literatura: